نمای ورودی بیرونی مدرسه خان شیراز
سر در بسیار بلند و عریض مدرسه با نسبتی نزدیک به مربع دارای طاق‌نمایی واقع در ورودی درگاه است که خردی درگاه را در برابر عظمت سردر با کرشمه – ای دل‌نشین جذاب کرده است. این نمای ورودی که در سمت غربی امارت واقع گردیده درنهایت ظرافت و زیبایی طراحی‌شده به بیننده آرامشی مطبوع می‌دهد. و او را به کمرکش سر در که مزین به آیات کریمه است می‌کشاند. مقرنس کم نظیر طاق، دشت و آرایش هندسی به وجود آمده در انبوهی گل‌وبوته، نظم عالی طبیعت را در عین پیچیدگی نشان داده و خرد را به آسمان حقیقت میهمان می‌کند
هشتی مدرسه
عرقچین معرق هشتی که خود از شاهکارهای معماری محسوب می‌شود به صورتی یکپارچه و البته با چنان ظرافت منحصربه‌فردی طراحی و کارشده که مورد اقبال و حیرت صاحب‌نظران و معماران قرارگرفته است، به‌نحوی‌که در همان دوره طراحی داخلی گنبد مسجد شیخ لطف‌الله در اصفهان بر اساس آن صورت پذیرفت. این ظرافت ترد واژگون که در ورودی مدرسه جلوه گری می‌کند طرح صور مکانی و زمانی کیهان را با ترنج فانوسی که نماد مشکات نور است درهم‌آمیخته و بر طنازی کاشی‌کاری‌های معرق نشانده است. این نقوش به پیشینه و بی‌تا حرکات خیال‌انگیز عالم افلاک را با شیوهای چشم‌نواز به چنان تابلویی بدل کرده که چشم از مشاهده و روح از هم‌نوایی و دست‌افشانی با آن دلگیر و ملول نمی‌شود.
ایوان مدرسه
پس از عبور از دالان مدرسه که مزین به خط ثلث و کاشی‌کاری آبی لاجوردی است وارد صحن دلگشای حیاط می‌شویم. در جانب شرقی عمارت ایرانی خودنمایی می‌کند که پیش‌تر برای گیاه‌شناسی مورداستفاده قرارگرفته و در سرمستی عطر بهارنارنج پارها و پارها محل درس و بحث بوده است. این ایران به شکل منشوری نیمه قائم بناشده و با سه ردیف دریچه موازی از سایر قسمت‌های عمارت متمایز گردیده است. در قسمت بالایی ایران نیمه عرقچینی که گنبد مرکزی ایران به آن متکی است وجود دارد. کاشی‌کاری اجر سفالی این قسمت درگذر زمان جلا و طراوت خود را ازدست‌داده ولی باوجود بازسازی همچنان اصالت خود را حفظ کرده است. گو با گنبد درگذشته دارای وزنه‌هایی بوده است که پس از فروریختن در اثر زلزله در بازسازی‌های بعدی منظور نشده است. سیستم تهویه گردش ملایم هوا که تازگی و مطبوعی دانم آن را به دنبال دارد از ویژگی‌های دیگر مدرسه است که در هیچ مگان دیگری مکرر نشده است. راهروهای هر اشکوبه با سقف سراسر کمریوش به دوطبقه جدا از هم تقسیم‌شده تا هم سقف کمر پوش در برابر زلزله مقاوم شود و هم از طریق دریچه‌هایی که به هر حجره راه دارد کار تهویه هوا به‌راحتی انجام پذیرد
مناره‌ها و کاشی‌کاری
تا عمر زندیه در جانب غربی مدرسه دوستاره با کاشی کاری هایی متفاوت از کاشی‌کاری‌های صفوی وجود داشته که گفته می‌شود بعدها به خاطر تسلط بر ارگ کریم‌خانی و در روایتی دیگر به دلیل بازنمود گرایش‌های شیعی تخریب‌شده‌اند این دو مناره دارای پله‌های مارپیچی بوده که یکی برای صعود و دیگری برای مغول در نظر گرفته‌شده بودند. استفاده از عناصری نظیر گنبد و مناره در شباهت یافتن هرچه بیشتر این محیط آموزشی به اماکن مقدسه‌ای همچون مسجد افزوده است و معنویت مستتر در فضای عبادی را با تقدس فضائی آموزش گره‌زده و یادآور می‌شود. نام به هندسی و عددی مدرسه سنت شاعرانگی بنا باتدبیر نمادین تمامی عناصر به اوج خود می‌رسد، تناسب هندسی به‌کاررفته در مدرسه که ترکیبی از اندازه طلایی اعداد مقدس جابری است القاکننده احساس نظم در عین وحدت بوده و همچنین بر تقدس بنا نیز می‌افزاید. در بنای بر روی سر در مدرسه و بدون احتساب دهلیزها اعداد ده دوازده و شانزده متر رعایت شده که این اندازه‌ها با ابعاد کعبه برابری می‌کند، تعداد پنجره‌ها نیز نودودو پنجره است که بانام مبارک حضرت پیامبر (ص) همخوانی دارد. همچنین از مجموع حجره‌ها ، ایوان‌ها، راهروها ، پلکان‌ها و مناره‌ها عدد نود و دور به شکل مکرر قابل احتساب است. با جمع تعداد غرفه‌ها ، مدرس‌ها، ایوان‌ها، راهروها و پلکان‌ها به معاد صد و ده می‌رسیم که البته جلوه‌ای از مقام ولایت و رمزی از نام امیر المومنین علی (ع) است. مدرس صدرا با برخورداری از دو ارسی هفت‌در، تذکاری پر پیوند عاشقانه شیعیان با مقام چهارده معصوم است. به همین ترتیب هفتادودو غرفه ، دوازده راهرو و پنج مدارس ، چهار ایوان و یک مسجد مدرسه هرکدام به نحوی بر ارزش‌های مکتب تشییع مهر ارادت می‌کوبند
وضعیت کنونی بنا
دردناک‌ترین خبر در پایان این نوشتار گم توجهی مسئولین به این حیا لطیف است هرچند انتظار نمی‌رود که هیچ بنایی پس از گذشت سالیان دراز آسیبی نخورده باشد اما بی‌شک به تدبیر همت آن‌هاست که می‌توان از تخریب بیشتر این از میان عزیز جلوگیری کرد. ناگفته نماند که به‌تازگی سازمان‌های ذی‌ربط در شهر شیراز بودجه‌ای را برای بازسازی بندرها نظر گرفته‌اند، اما اگر ساختمان مدرسه را به‌تازگی بازدید کرده باشید البته دل‌نگران مکفی بودن بودجه خواهید شد،بی‌گمان مطبشی عاشقانه لازم است که نه از سر وظیفه بلکه به‌رسم دهندگی و عشق و هنری این بنای خسته و ملول را دوباره احیا کند، دل‌شکستگی‌هایش را ترمیم کرده ، در اندوه فرتوتش دست نوازش بکشد چه آنچه این بهشت متجسد را متمایز از هر بنای دیگری می‌کند آجر سفالی و خاک و سنگ به‌کاررفته در آن نیست. عشقی است که در تاروپود آن خرج شده و مهربانی است که این شعر دل‌تنگ را هنوز سر با نگه‌داشته است.
