آجر کاری به سبک گوشواره
- گوشواره‌ها به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند
- گوشواره توخالی پشت گرد دوران ساسانیان
- گوشواره ساده لبه‌دار
مشکلی که متعاقباً پس از استفاده از گوشواره پیش آمد چگونگی پرکردن فضای خالی آن بود. راهکارهای متنوع و بی‌شماری برای پرکردن، تقسیم کردن با افزایش حجم آنها ارائه شد سؤال اصلی در مورد ابعاد ساختاری اجزای طاق ضربی مانند دنده‌های متقاطع می‌باشد.
این مسئله در دوران سلجوقیان مسئله ساختاری است که به وضوح در مسجد جامع اصفهان نشان‌داده‌شده است.
در این نمونه‌ها دنده‌ها وزن مفصل‌های کوچکی که در بالا قرار دارند را تحمل می‌کنند در بناهای دیگری که متعلق به قبل از قرن نوزدهم میلادی هستند، دنده‌های ساختمانی طاق ضربی را نگه می‌داشتند.
در بسیاری از موارد، خط خارجی دنده‌ها در بقایای یک بنا به پهنای یک آجر سفال دیده می‌شود، درحالی‌که اغلب از چند رج آجر سفال تشکیل شده‌اند که در جداره گنبد قرار گرفته بودند و به همین دلیل بناهای ایرانی آنها راه دنده‌های دزد، می‌نامیدند.
اگرچه امروزه این خطوط با تأکید بر نیروهای جهت‌دار سنتی و ایجاد احساس فعال بودن و همعرض بودن، دیگر جنبه ساختاری ندارند.
مهارت طاق زنی محدود به دوران سلجوقیان و جانشینانش نبود. چالش‌های آن دوران باعث ایجاد بناهای جالبی مانند طاقهای کاروان‌سرای قم شد. نوع دیگری از طاق‌ها، طاق‌هایی هستند که به وسیله مقرنس ساخته می‌شوند.
علاقه و هنر ایرانی به ساختمان‌های باابهت و بی‌روح افزوده شد و در سراسر سرزمین‌های اسلامی پراکنده شدند. جذابیت این مقرنس‌ها در تکثیر واحدهای کوچک‌تر و متنوع است که نور را در نقش‌های زیبایی می‌شکند و منعکس می‌کند.
گنبد مسائل زیادی را مطرح می‌کند و در معماری ایرانی به شکل‌های مختلفی مشاهده شده است. گنبدهای ساخته شده در دوران ساسانی بیشتر به صورت گرد، بیضی یا سهموی بودند.
طاق و گنبد به صورت‌های دیگری نیز ساخته شد
گنبدهای کوتاه نعلبکی مانند که مستلزم دیوارهای کلفت یا پیشخانی برای تحمل بار سنگین جانبی است،
طاق یا گنبدهای بلند
روی ساقه‌های استوانه‌ای بلند قرار می‌گرفتند.
این گنبدها در دوران تیموریان رایج بودند. گنبدهای پیازی تاحدی از پایه گرد خود گسترش‌یافته‌اند.
گنبد پیازی شکل به علت برخی از مشکلات ساختاری و احساس عدم آرامش آن، موردپسند معماران قرار نگرفت.
از قرن دوازدهم میلادی به بعد نوع دیگری از گنبد رواج یافت و از آن سبک در ساختن بناهای گرد یا هشت ضلعی مانند برج‌های آرامگاهی استفاده می‌کردند طاق پوش عرقچین (کروی): در طاقهای گهواره‌ای با کار قوس بیشتر در ارتفاع ۱/ ۵ متر می‌باشد که این حالت دو سمت اتاق را کوتاه کرده و اصطلاحاً شانه قوس را توسری‌خورده نشان می‌دهد.
چنانچه پوشش به شکل مدور و از سه کنج آغاز گردد. فضا بلندتر با غلتی یکنواخت در حالت دور نعل اسبی و پاپیازی، پوشش می‌شود که از حالت گرفتگی در پوشش گهواره‌ای به دلبازی پوشش عرقچین می‌رسد .
مزایای مهم معماری ایرانی
۱- توجه فراوان به شکل و مقیاس
۲- ابتکارهای ساختاری، بخصوص در ساختن طاق ضربی و گنبد
۳- تزئین‌های عالی که در مقایسه با معماری‌های دیگر
وجود آثار باستانی اولیه مانند مناره‌های سر به فلک کشیده در کشوری که مرتباً در معرض تهاجمات ویرانگر دشمنان و زلزله بوده، نشانه‌ای از نظریات و طرح‌های اساسی معماران آن زمان می‌باشد.
غیر از کاشی‌های معرق که تقریباً هزینه زیادی داشتند، مصالح دیگری که در معماری ایرانی از آنها استفاده می‌شده ارزان و مقرون‌به‌صرفه بوده‌اند.
آجر سفالی در معماری ایران در همه اعصار به طور پیوسته اجرا می‌شد ولی تقریباً در قرن هجدهم این پیوستگی ازهم‌گسیخته شد.
تهاجم‌های وحشیانه افغان‌ها، جنگ‌های پرهزینه و بی‌حاصل نادرشاه و ناپختگی فرهنگی سلسله قاجار منجر به افت شرایط اقتصادی ایران شد به‌طوری‌که ایران بازارهای اروپایی را از دست داد.
این عوامل یکی پس از دیگری دشمن اصالت و طبع فرهیخته معماری ایرانی بودند.
اما سنت ایرانی عمقی بود که کاملاً از بین نرفت و علاوه بر اشکال نیرومند دیوارهای کریم‌خان، بازار و مسجدی زیبا در شیراز، شاهکارهای معماری دیگری نیز به وجود آمدند.
