مرغوبیت آجر
آجری که بتواند بارهای وارده بر ساختمان را بهخوبی تحمل نموده و خرد نشود را آجر سفال مرغوب میشناسند.
استاندارد شماره هفت روشهایی را برای تشخیص آجر سفال مرغوب پیشنهاد نموده است.
اما بهطورکلی آجر مرغوب، آجری است که خوب پخته شده باشد و خاک رس موجود در آن در اثر حرارت به مرحله خمیری رسیده و موجب چسبانیدن دانههای سنگی داخل خشت به یکدیگر بشود.
رنگ چنین آجری دارای رنگباز و روشن است و رنگ نامرغوب مات و غیرشفاف میباشد.
دیگر اینکه از بههمزدن دو قطعه آجر مرغوب صدای زنگ بلند میشود.
درصورتیکه اگر آجری خوب پخته نشده باشد، صدای مرگ میدهد و مانند صدای کاسه چینی ترکخورده است.
آجر مرغوب توپرتر و متراکمتر از آجر سفالی نامرغوب است. بهموجب استاندارد مرغوب درجهی ۱ بتواند ۳۵۰ کیلوگرم و آجر درجهدو ۲۵۰ کیلوگرم و آجر درجه سه ۱۵۰ کیلوگرم نیروی فشار پر سانتیمتر مربع را تحمل نماید.
خاصیت جذب آب آجر سفال درجه یک ۱۰ درصد و درجه دو حدود سه درصد بیشتر میباشد.
امراض آجر
بهطورکلی میتوان آسیبهای وارده بر آجر سفال را به واسطهی مقدار نمکهایی که در آن موجود میباشد.
مشخص نمود و آن را برحسب اهمیت، میتوان به دودسته تقسیم کرد: ۱- آلونک ۲- سفیدها
آلونک
اگر در مصالح تهیه آجر سفال، مقداری سنگ آهک وجود داشته و همراه خشت وارد کوره شود. در اثر حرارت کوره، گاز
از آن متصاعد شده و تبدیل به آهک زنده می شود، که در مجاورت آب آهک شکفته شد و ازدیاد حجم پیدا میکند. این ازدیاد حجم باعث متلاشی شدن آجر سفالی میگردد.
سفیدها
سفیدکها انواع مختلف دارند، مانند سفیدک کربناتی — سفید که سولفاتی – سفید که کلری – سفیدک نیتراتی و غیره. اگر نمک اسیدهای فوق در مصالح تھیه اجر سفالی موجود باشند. هنگامیکه در مجاورت باران و رطوبت قرار بگیرد این نمکها به صورت سفیدک پاشوره بر روی آنها ظاهر میشوند.
طبقهبندی:
در صنعت ساختمانسازی، آجر سفال بهطورکلی به دودسته تقسیم میشود
۱- آجرهای فشاری
به این دلیل به آن فشاری میگویند که خشت آن با دست قالبگیری میشود و با فشار انگشتان کارگران خشتزنی، گوشههای قالب بهوسیله گل برمیگردد. این نوع آجر سفالی برای کلیه کارهای ساختمانی مانند گره چینی – طاق ضربی – دیوارهای حمال – تیغهچینی و غیره مناسب است
۲- آجرهای ماشینی
آجرهای سوراخ داری میباشند که دارای تا ۱۰ سوراخ هستند و نسبت به آجرهای فشاری، بسیارتر در شکننده بوده و خاصیت مکندگی آن نسبت به اجر فشاری کمتر و مناسب برای تبعه چنینی میباشند
آجرهایی که در تاریخانه دامغان بهکاررفته است. در اصطلاح امروزه به آن آجر سفال توکل میگویند. مصرف در داخل دیوار بکار میرود و توسط ملات مناسب مانند ماسه میمان بر رویهم و یا در کنار هم چیده میشود.
این امروزه ممکن است به روش ماشینی با دستی (فشاری) تولید شده باشد و برحسب محل مصرف، به دو نوع باربر و غیر باربر تقسیم میشوند و هرکدام نیز به درسته توپر و سوراخدار درجهبندی میشوند.
بر اساسی این تقسیمبندی آجر سفالی بکارفته در تاریخانه از نوع فشاری باربر توپر میباشد.
آزمون تفرق پرتو ایکس در نمونه: این روش برای تعیین کیفی و تعیین مقدار فراوانی کن در نمونه، تحت بررسی قرار گرفت. نمودار آزمون ایکس آردی به صورت زیر میباشد:
ترتیب فراوانی کانیها در نمونه عبارتند از:
کوارتز، فلدسپار + کلسیت+هماتیت خاک رس معدنی نمک کلرورسدیم
نتیجهگیری:
بر اساس توضیحات فوق و بررسی نتایج آزمایشها نمونه مطالعاتی متعلق به مسجد تاریخانه دامغان، مربوط به اوایل دورهی اسلامی، در مقایسهی آنها نمونه های امروزی، نتیجه گرفته میشود که کلیه موارد مرغوبیت و استاندارد در تولیدی آجر سفالی مسجد مذکور رعایت شده است و حتی مقاومت آن نیز بیش از آجرهای امروزی است.
تعیین نوع خاک رس و عناصر اصلی به کاررفته در نمونههای استان سمنان نیز نشان دهنده مناسب بودن خاکمان برای تهیه آجر و مشابهت زیاد آن با آجرهای مسجد تاری خانه می باشد. همچنین خوب ورز دادن گل نیز از دلایل مهم برای رسیدن به مرغوبیت می باشد.
