مسجد تاری خانه‌ی دامغان
نخستین‌بار ازگل پخته‌ی دیواره‌های اجاق‌ها، به آجرپزی پی بردند. پخت و مصرف آجر در ایران، از دوران باستان رواج داشته است و در دوران ساسانیان نیز کاربران گسترش یافت. آجر سفال سنگی است ساختگی و دگرگون که از پختن خشت به دست می‌آید در ایران مکان‌هایی را که سنگ به راحتی در آن یافت نمی‌شد. از آجر سفال برای مصارف بنای ساختمان استفاده می‌گردید. یکی از این بناها مسجد تاری‌خانه در شهر دامغان است که پس از مسجد فهرج قدیمی‌ترین مسجد به‌جای‌مانده در ایران است و می‌توان تصور کرد که مسجد تاری‌خانه در زمان اواخر دوره خلافت هارون (۱۹۳ – ۱۷۰) ساخته شده است.”
روش تحقیق در زمینه آجر های بکار رفته در مسجد تاری خانه
در این تحقیق، از روش آنالیز دستگاهی جهت تعیین ترکیبات عنصری نمونه آجر، طبقه‌بندی آن، بررسی آسیب‌های متداول وارده بر آجر سفال مراحل پخت مرغوبیت آجر سفال همچنین مقایسه‌ی این نمونه منطقه‌ی استان سمنان برای استفاده در ساخت آجر برطبق استانداردهای امروزی به کارگرفته شده.
مراحل پخت آجر
۱- تهیه خاک رسی: خاک رسی که برای تهیه آجر انتخاب میشود. لازم نت که رس خالم باشد و فقط کافی است که ناخالصی‌هایی از قبیل ریشه گیاهی، چوبینه. زغال و غیره درآن وجود نداشته باشد. زیرا که این مواد. هنگام پخت آجر در درون کوره. سوخته و جای من خالی می‌ماند و از مقاومت آجر کم میشود.
امروزه خاک مصرف شده با فرمول کلی به صورت استاندارد درآمده و باید تحت شماره ۱۱۶۲مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران باشد.
از نتیجه‌ی آزمون XRF بر روی نمونه خاک رس منطقه‌ی استان سمنان مقادیر به‌دست‌آمده است:
نتیجه‌ی آزمون خاک‌شناسی برای تولید آجر سفال
همان‌طور که نتایج آزمون نشان می‌دهد، خاک این منطقه کاملاً با مقادیر اعلام شده‌ی استاندارد منطبق بوده و برای تولید آجر سفال مناسب می‌باشد؛ بنابراین، در بناهای ساخته شده‌ی شهر مذکوره چه در روزگار باستان و چه در حال حاضر به علت مناسب بودن خاک منطقه، آجر به عنوان یکی از مصالح اصلی و بومی در ساخت‌وساز بناها کاربرد فراوانی داشته و دارد.
عمل آوردن خاک رس:
منظور از عمل آوردن خاک آن است که حتی‌المقدور یکدست و عاری از کلوخه و مواد خارجی خصوصاً مواد آلی کرده
ساختن گل:
به خاک موردنظر، حدود ۲۰ درصد وزن آن، آب می‌افزایند و آب باید عاری از مواد خارجی باشد سپس خاک را به را به خوبی مخلوط نموده تا گل به شکل خمیر یکنواخت و نرمی در ایده آنگاه آن را با لگد ورز می‌دهند تا به یک نواخته شدن گل کمک کند. مقدار آب موجود در کل باید به حداقل برسد تا خشک شدن آسان‌تر گردد و موجب پوکی نشود.
قالب‌گیری یا خشت‌زن
باتوجه‌به شکل آجر سفال موردنظر، گل را قالب‌گیری می‌کنند. در قدیم فرم این قالب امکان داشته به‌صورت تک خشتی و یا در هر مرحله، با خشت در یک‌زمان قالب‌گیری شوند.
خشک‌کردن خشت
در ساخت آجر سفال های قدیمی خشت‌زنی با دست انجام می‌گرفت، چند ساعت پس از خشت‌زنی زمانی که گل با خشت می‌توانست شکل هندسی خود را حفظ کند. آن را به صورت ایستاده به پهلوی هم می‌چینند تا با این عمل سطوح بیشتری از خشت، در معرض هوا قرار بگیرد. امروزه برای این منظور از کوره‌های هوای گرم استفاده میشود
آجرپزی یعنی گرفتن آب شیمیایی خاک رس به‌طوری‌که هیدروسیلیکات آلومینیوم به سیلیکات آلومینیوم تبدیل شده و در نتیجه آجر سفال دارای استقامت شده و نیروی فشاری تا حدود ۱۰۰ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع را تحمل نماید. این عمل به‌وسیله حرارتی در حدود ۱۰۰ درجه سانتیگراد انجام میشود
