آجر در تزئینات بیرونی منازل
خشته و گل همواره به عنوان اساسی‌ترین مواد و مصالح در خانه‌های قدیمی یزد مورداستفاده بوده است اما اجر سفالی و آجر کاری آن هم به صورت محدود و صرفاً به عنوان مکمل کاهگل و گچ در تزیینات بیرونی و بعضاً درونی خانه‌های قدیمی یزد به‌کاررفته است.
به طور مثال در سردر خانه‌ها، از راه بیرونی حیاط مرکزی، اطراف پنجره‌ها و درها و لبه دیوار پشت‌بام‌ها، پله‌ها و بادگیرها و..
به‌طورکلی تزیینات در خانه‌های قدیمی یزد به دو گروه کالبدی و مصنوعی که صرفاً جنبه‌های تزیینی داشته، تقسیم می‌شود، و عمل‌ها دو نوع ترکیب آجری اعم از آجرهای ساده و آجرهای نقش دارد و به دو شیوه «مهری» و «خفته رفته» در راستای بهره‌گیری از بازی‌های نور و سایه در نمای تزیینات آجری توسط معماران هوشمند یزدی مورداستفاده بوده است.
اما به دلیل صرفه‌جویی و باتوجه‌به گران بودن آجر سفالی، خصلت درون‌گرایی مردم و شرایط خاص اقلیمی شهر یزد اجر کمتر در خانه‌های قدیمی یزد کاربرد داشته است.
تقدس و دیدگاه زرتشتیان به معماری منازل
بااین‌همه، آجر به دلیل مقدس بودن در خانه‌های زرتشتیان یزد بیشتر مورداستفاده بوده، چرا که آنان آجر را ترکیبی از چهار عنصر مقدس آب و بادوخاک و آتش می‌دانند.
در مجموع در سادگی در عین تنوع، کاربردی بودن و توجه به زیبایی بصری همچنین قناعت‌پیشگی استفاده از مصالح بوم آورد در تزیینات آجر خانه‌های قدیمی یزد ما را به بازنگری مجدد در استفاده از مصالح و شیوه‌های مدرن تزیینات در معماری امروزی وامی‌دارد.
خشت و آجر سفالی در معماری ایران
در معماری ایران نه به عنوان ذره‌ای در مقابل کلان معماری نمود دارد، بلکه همچون واحدی در معماری می‌نشیند، کامل‌تر آن که همچون نت در موسیقی سمفونیک با همچون کلمه است در شعر، عرض مقایسه شعر و موسیقی با معماری نیست.
بلکه هدف، نمایاندن اهمیت یک عنصر است، در معماری در خانه‌های قدیمی یزد آجر فقط پرکننده جرزها و پوشاننده‌ی احجام و جداکننده‌ی آنها از یکدیگر نیست.
بلکه به عنوان یک عنصر تزیینی همواره مورداستفاده بوده است، آجرها در ترکیبشان با یکدیگر تابع ریتم و هندسه خاصی هستند که آنها را شکل و حالت می‌بخشد.
روشن است که هرگاه معماران هنرمند یزدی آن را ریتمی تازه افزوده‌اند ترکیبشان نمودی تازه گرفته است بنابراین هر دانه از آجر سفالی همین جاودانه‌ای در تزیینات معماری خانه‌های قدیمی یزد پیدا کرده و توانسته مظهر و سه پل فرهنگ مردم یزد باشد.
آجر به همچون عنصری تزیینی در کنار سایر عناصر تزیینی وابسته به معماری مانند کج و کاهگل و چوب و شیشه‌های رنگی استفاده شده است. شهر یزد به دلیل قدمت و موقعیت خاص جغرافیایی که از مناطق گرم و خشک ایران به حساب می‌آید همواره تجلیگاه سخت‌کوشی و تلاش در راستای بقا و انطباق با محیط بوده و هست.
عمده‌ی بافت تاریخی شهر یزد متشکل از عناصری بوم آورد همچون خشت و گل است و آجر سفال نیز از جمله عناصر مورداستفاده در معماری سنتی یزد بوده که نه به عنوان عنصر اولیه در پی‌ریزی بنا که به عنوان عنصر تزیینی آن هم به صورتی محدود و متناسب با فضا و البته به شکلی کاربردی تهیه و به کار گرفته شده است.
